پرسش :

منظور از عبارت (واعلم کل ابیض و اسود) در خطبه غدیر چیست؟

پاسخ :
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در واپسین سال عمر شریف شان موقع برگشت از آخرین حج که به حجة الوداع معروف است به امر خداوند در محلی به نام «غدیر خم» که چشمه ای است در محل جحفه، دستور توقف بر کاروان حج صادر کردند، این در حالی بود که هوا به شدت گرم بود و مخصوصاً این توقف در هنگام ظهر بود، حرارت و گرمی هوا بیشتر احساس می شد، ولی حضرت با این اعلام توقف منظور مهمتری داشتند که در چنین شرایطی، کاروان حج را متوقف می کنند و نیز محلی که انتخاب شد، تقریباً حکم سه راهی داشت یعنی برخی از گروه های حاضر در کاروان در این منطقه از سایرین جدا شده و به مناطق و محل زندگی خود بر می گشتند. لذا حضرت خواستند این امر مهم را قبل از این که مردم پراکنده شوند، ابلاغ نمایند. لذا بعد از برگزاری نماز ظهر به جماعت، حضرت مردم را جمع می کنند و خطبه ای رسا بیان می فرمایند که معروف به «خطبه غدیر» است.
بعد از حمد و ثنای الهی و بیان مطالبی دیگر می فرمایند: «همانا خداوند متعال این آیه را نازل فرموده است: «آنچه از خدا بر تو نازل شد به خلق برسان که اگر نرسانی، تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده ای و خدا تو را از شر و آزار مردمان محفوظ خواهد داشت».[1]
و جبرئیل از طرف خداوند به من امر نموده که در این محل (که گروه مسلمانان از هر نژاد و قبیله و طایفه و رنگ و... حضور دارند) بایستم و هر سفید و سیاهی را آگاه نمایم به این که: علی بن ابی طالب برادر من، وصی من، خلیفه من، پیشوای بعد از من است، من از جبرئیل درخواست کردم که پروردگارم مرا از انجام این امر برکنار فرماید. زیرا می دانستم که افراد باتقوا کم و موذیان و ملامت کنندگان زیادند که مرا به پیوستگی زیاد (الفت زیاد) با علی نکوهش می کنند و از توجه زیاد من به علی به حدی نگران و بدبین هستند که مرا اُذُن «گوش» نامیده اند... پس ای گروه مردم این را بدانید همانا خداوند او را (علی ـ علیه السلام ـ ) به عنوان ولی و امام بر شما نصب کرده و اطاعت امر او را بر همه واجب فرموده، حکم او جاری و گفتار او نافذ است. و هر کس با او مخالفت نماید از رحمت خدا دور است، و کسی که او را تصدیق کند مشمول رحمت پروردگار است.[2]
از محتوای کلام در این خطبه و نیز مواردی که در جاهای دیگر از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ با این عنوان «کل ابیض و اسود» استفاده شد چنین به دست می آید که منظور حضرت این بود که «من مأمور شدم، آگاه کنم هر فرد سیاه پوست و سفید پوست را» یعنی تمام مردم از هر نژاد و قبیله ای که باشند از هر رنگی که باشند و کنایه از کل مردم است.
چنانچه از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نقل شده است که فرمودند: «إنی بعثت الی الناس کافة الاحمر و الاسود؛ یعنی من مبعوث شدم برای هدایت جمیع انسان ها چه سرخ پوست باشد، چه سیاه پوست».[3]
و در عبارتی دیگر فرمودند: «بعثت الی کل ابیض و اسود».[4]همان طور که گفته شد کنایه از آگاه کردن مردم از جانشینی علی ـ علیه السلام ـ توسط پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می باشد. و کلام حضرت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در همین واقعه غدیر که فرمودند: «فلیبلغ الشاهد الغائب»[5] یعنی آنها که حضور دارند مراتب را به غائبین ابلاغ نمایند، قرینه ای است که منظور پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ کل مردم می باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ ترجمه الغدیر، جمعی از نویسندگان.
2ـ قهرمان غدیر، شیخ خیرالله اسماعیلی.
پاورقی ها:
[1]. مائده / 67.
[2]. امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر، 1416ق، ج1، ص424؛ و با اندکی تفاوت، طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، دارالنعمان بی تا، ج1، ص73؛ سید بن طاووس، علی بن موسی، التحصین، مؤسسه دارالکتاب، 1413ق، ص580.
[3]. هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1408ق، ج8، ص259.
[4]. همان.
[5]. الغدیر، همان، ج1، ص658؛ شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبة آیت الله المرعشی، 1409ق، ج4، ص225.